Als kunstliefhebber is er geen stad die zo tot mijn verbeelding spreekt. Natuurlijk, je komt voor het Alhambra. En terecht, dat rode fort is het achtste wereldwonder, een architectonisch gedicht van de Nasrid-dynastie. Maar wat ik je als kenner en frequent bezoeker wil vertellen, is dat het Alhambra slechts het begin is. Granada is een palimpsest; een manuscript waarop de geschiedenis laag over laag heeft geschreven. De Moorse kalligrafie is de basis, maar de christelijke koningen hebben er met renaissance-inkt overheen geschreven, de barok heeft er zijn dramatische stempels op gedrukt, en de 20e-eeuwse poëzie van Lorca fluistert in de marges.
De stad zélf is het grootste museum. Maar voor jou, de reiziger die graag dieper graaft, die op zoek is naar de stilte van een Vlaamse meester of de rauwe expressie van een moderne schilder, heb ik een route uitgestippeld. We gaan op zoek naar de schatkamers die velen links laten liggen. Van de delicate Nasrid-vazen in de schaduw van het Alhambra tot de overdadige, gouden waanzin van een barokke sacristie en de verborgen huizen van dichters en zigeuners. Pak je notitieboekje en je beste wandelschoenen; we gaan de verborgen kunst van Granada ontrafelen.
Inhoudsopgave
- Het hart van Al-Andalus: De Nasrid-erfenis
- De triomf van het Christendom: Renaissance & Barok
- De ziel van Granada: Lorca, flamenco & volkskunst
- Moderne & hedendaagse visies
- Bronvermelding
Het hart van Al-Andalus: De Nasrid-erfenis
Voordat we de christelijke kunst induiken, moeten we de basis begrijpen. De kunst van Al-Andalus ging niet over het afbeelden van mensen, maar over het perfectioneren van de abstractie: geometrie, kalligrafie en de natuur in gestileerde vormen (ataurique).
Het Museo de la Alhambra
Gevestigd in het robuuste, vierkante renaissancepaleis van Karel V – een gebouw dat als een christelijke vuist in het hart van het Moorse complex is gepland – vind je de stilte van de Nasrid-kunst. Dit is de plek waar ik persoonlijk het Alhambra écht begreep. Terwijl de massa’s door de Nasrid-paleizen schuifelen, kun je hier in alle rust de artefacten bestuderen die ooit die zalen vulden.
De absolute ster is de Jarrón de las Gacelas (Vaas van de Gazellen). Het is een meesterwerk van 14e-eeuws keramiek, ongelooflijk delicaat en versierd met gouden en blauwe patronen. Je ziet hier ook de originele houten deuren, filigraan stucwerk (yesería) en de marmeren leeuwen die tijdelijk uit het beroemde patio werden verwijderd voor restauratie. Het is een intieme kennismaking met de ambachtslieden die dit wonder hebben gebouwd.
Het Centro de Interpretación del Albaicín – Casa de Zafra
Het Albaicín, de oude Moorse wijk, is een museum op zich. Maar als je één deur moet openen, laat het dan deze zijn. De Casa de Zafra is een perfect bewaard gebleven 14e-eeuws Nasrid-huis. Dit is geen groots paleis, maar een woonhuis. De magie zit in de stilte. Het moment dat je van de smalle, toeristische straat de zaguán (entreehal) instapt en de patio met zijn centrale waterbassin ziet, is pure tijdreizen. Dit voelt voor mij authentieker dan menig ‘groot’ monument.
Het museum (interpretatiecentrum) legt op een heldere manier de geschiedenis en de structuur van de wijk Albaicín uit. Je leert hoe de huizen (de cármenes) functioneerden en hoe het leven eruitzag voor en na de Reconquista. Het uitzicht op het Alhambra vanaf de bovenverdieping is bovendien fenomenaal.
Bezoekersinformatie: GranadaTur – Casa de Zafra 
De triomf van het Christendom: Renaissance & Barok
Na de val van Granada in 1492 begon een nieuw tijdperk. De Katholieke Koningen wilden hun stempel drukken. Dit resulteerde in een explosie van renaissance- en barokkunst, bedoeld om de Moorse geschiedenis te overschaduwen en de triomf van de kerk te vieren.
De Capilla Real en zijn Vlaamse meesters
Dit is een van de meest indrukwekkende plekken in Spanje. In de Capilla Real (Koninklijke Kapel) liggen de Katholieke Koningen, Ferdinand en Isabella, begraven, samen met hun dochter Johanna de Waanzinnige en haar man Filips de Schone. De graftombes van Carrara-marmer zijn op zichzelf al meesterwerken van de renaissancebeeldhouwkunst.
Maar de échte kunstschat, die veel bezoekers missen, bevindt zich in de Sacristie. Hier hangt de privécollectie van Koningin Isabella. Ze was een vurig bewonderaar van de Vlaamse Primitieven. Je staat hier oog in oog met werken van onschatbare waarde van Hans Memling (zijn Diptiek van Granada is adembenemend), Rogier van der Weyden en Dieric Bouts. De details, het licht, de vroomheid… het is een van de mooiste collecties 15e-eeuwse Vlaamse kunst buiten de Lage Landen.
“Ik was compleet overrompeld. Je komt voor de indrukwekkende tombes, die je nederig maken met hun grootsheid en de voelbare geschiedenis. Maar dan loop je de sacristie in en word je getroffen door de zachtheid en het intense kleurgebruik van Memling en Van der Weyden. De intimiteit van die schilderijen, wetende dat dit de persoonlijke devotiestukken van de koningin waren, is ongelooflijk. Het contrast tussen de koude marmeren praal en de warme, levende kunst was het hoogtepunt van mijn reis.”
Officiële website: Capilla Real de Granada
Het Museo de Bellas Artes de Granada
We keren terug naar het Paleis van Karel V. Veel mensen rennen hier voorbij op weg naar de Nasrid-paleizen. Wat een vergissing! Dit is het belangrijkste museum voor schone kunsten in de stad en de thuisbasis van de ‘School van Granada’. Het museum is gevestigd op de bovenverdieping en de collectie is een perfecte chronologische wandeling door de christelijke kunstgeschiedenis van de stad.
De twee sterren hier zijn voor mij Juan Sánchez Cotán en Alonso Cano. Van Cotán hangt hier zijn wereldberoemde Stilleven met kardoen en wortels (Bodegón del cardo). Dit is geen gewoon stilleven; het is een bijna metafysisch, hyperrealistisch werk dat je aan het denken zet over het alledaagse. En dan is er Alonso Cano, de Spaanse Michelangelo, die hier vertegenwoordigd is met prachtige beelden en schilderijen, zoals de indrukwekkende San Jerónimo penitente en el desierto.
Informatie over de collectie: Museo de Bellas Artes de Granada
De Kathedraal van Granada: Het canvas van Alonso Cano
De kathedraal zelf is een museum, een triomfantelijk statement van de renaissance, gebouwd bovenop de voormalige hoofdmoskee. Het interieur is, in tegenstelling tot de gotische buitenkant van de Capilla Real, een zee van wit en goud, ontworpen om het licht van God te vangen.
De hele kathedraal is een monument voor één man: Alonso Cano. Hij was hier niet alleen schilder en beeldhouwer, maar ook de hoofdarchitect in de 17e eeuw. Hij ontwierp de spectaculaire façade. Maar binnen moet je op zoek naar zijn kunst. Het hoogtepunt is de serie schilderijen over het leven van de Maagd Maria in de Capilla Mayor (Hoogkoor). Maar kijk ook naar zijn beeldhouwwerken, zoals de Virgen de la Inmaculada in de sacristie. Je ziet hier de genialiteit van een man die alle disciplines meester was.
Officiële website: Catedral de Granada
Het Monasterio de la Cartuja: De barokke sacristie
Bereid je voor. Dit klooster ligt een stukje buiten het toeristische centrum (neem een bus of taxi, het is de moeite waard), en van buiten is het een sober Kartuizer-klooster. Maar wat je binnen te wachten staat, tart elke beschrijving. Dit is de Spaanse barok in zijn meest theatrale, overdadige en krankzinnige vorm. De kerk is prachtig, maar het is de Sacristía (Sacristie) waarvoor je komt.
Ik krijg er elke keer weer kippenvel van. Mijn mond valt letterlijk open. Het is een explosie van wit stucwerk dat lijkt op slagroom, wervelend donker marmer, spiegels, gouden details en schilderingen. Het is horror vacui (angst voor de leegte) tot kunst verheven. Elk oppervlak is bewerkt. Let op de deuren, ingelegd met ivoor en schildpadschild. Dit is geen ingetogen spiritualiteit; dit is een donderspeech van de Contrareformatie, bedoeld om je te verpletteren met de glorie van God. Geniaal.
Informatie: Monasterio de la Cartuja
De ziel van Granada: Lorca, flamenco & volkskunst
Kunst in Granada is niet alleen schilderkunst of architectuur. Het zit in de poëzie, de muziek en het leven van alledag. Deze plekken geven je de culturele context, de ziel van de stad.
De Huerta de San Vicente (Huis van Federico García Lorca)
Je kunt Granada niet begrijpen zonder Federico García Lorca. Deze Huerta (boomgaard/zomerhuis) was de plek waar hij zijn toevlucht zocht en enkele van zijn grootste meesterwerken schreef, zoals Bodas de Sangre (Bloedbruiloft). Het huis zelf is charmant en eenvoudig, bewaard gebleven zoals het was in de jaren ’30, inclusief zijn piano, bureau en tekeningen.
Een bezoek is alleen mogelijk met een rondleiding (meestal alleen in het Spaans, maar check de tijden). Zelfs als je de taal niet volledig volgt, is de sfeer voelbaar. Dit is de plek waar de dichter gelukkig was, vlak voordat hij aan het begin van de Burgeroorlog werd vermoord. Het omliggende park is een heerlijke plek om zijn gedichten te (her)lezen.
“Ik spreek geen vloeiend Spaans, maar de gids sprak met zoveel passie dat het niet uitmaakte. Je voelt de aanwezigheid van Lorca in elke kamer. Het zien van zijn kleine bureau en zijn piano, waar hij speelde voor Dalí en Buñuel, was diep ontroerend. Het is geen groots monument, maar een intiem, bijna heilig huis. Het gaf me een compleet nieuw perspectief op zijn werk.”
Officiële website: Huerta de San Vicente
Het Museo Cuevas del Sacromonte
Dit is een wandeling die je moet verdienen. De klim de heuvel van Sacromonte op is steil, maar het uitzicht op het Alhambra is de beloning. Dit is echter geen uitzichtpunt; het is een essentieel etnografisch museum. Sacromonte is de traditionele wijk van de gitanos (Roma) van Granada, en dit museum bestaat uit een reeks gerestaureerde grotwoningen (cuevas).
Je leert hier over de geschiedenis van de wijk, de levensstijl in de grotten en – cruciaal – de geboorte van de Zambra, de specifieke flamencostijl van Granada. Voor mij is dit een onmisbare stop. Het geeft context aan alle flamencoshows die je ’s avonds in de grotten zult zien. Het haalt de kunstvorm uit de toeristische sfeer en plaatst het terug in zijn oorsprong: de aarde, de vervolging en de viering van het leven.
Het Museo Casa de los Tiros
Dit museum, gevestigd in een 16e-eeuws herenhuis, wordt vaak over het hoofd gezien, maar het is een fascinerende duik in het ‘Granada van de 19e en 20e eeuw’. De naam (“Huis van de Schoten”) komt van de kanonlopen die uit de gevel steken. Het museum is gewijd aan de volkskunst, tradities en het intellectuele leven van de stad.
Wat je hier ziet zijn oude reisaffiches, kostuums, keramiek en de gereconstrueerde studio van de componist Ángel Barrios. Het hoogtepunt is het spectaculaire houten plafond in de hoofdzaal, de Cuadra Dorada, met beeltenissen van helden en koningen. Het is een charmant, ietwat rommelig museum dat je een diep gevoel geeft voor de lokale trots en identiteit.
Moderne & hedendaagse visies
Granada is geen openluchtmuseum. De stad leeft en heeft een verrassend levendige moderne kunstscene, vaak in prachtige historische gebouwen.
Het Centro José Guerrero
Een oase van modernisme naast de kathedraal. Dit centrum is gewijd aan het werk van José Guerrero, een van de belangrijkste Spaanse abstract expressionisten. Hij werd geboren in Granada, maar maakte carrière in New York en was onderdeel van de New York School, samen met Rothko en De Kooning.
Het gebouw zelf is een prachtig gerenoveerd 19e-eeuws pand, met een lichte, open architectuur die perfect is voor de grote, kleurrijke, emotionele doeken van Guerrero. De permanente collectie is indrukwekkend en laat zijn evolutie zien. Bovendien zijn de tijdelijke tentoonstellingen van andere hedendaagse kunstenaars en fotografen bijna altijd van wereldklasse. Een fantastisch contrapunt voor al het goud en marmer van de barok.
“Wat een verrassing! We liepen er toevallig tegenaan, op zoek naar een rustmoment na de drukte bij de kathedraal. We werden getrakteerd op een collectie van wereldniveau. De kleuren van Guerrero’s doeken zijn zo intens, je wordt erin gezogen. Het was fascinerend om zulk krachtig abstract werk te zien, dat zo duidelijk geworteld is in het felle licht en de aardse kleuren van Andalusië. Een absolute aanrader voor wie ook van de 20e eeuw houdt.”
Officiële website: Centro José Guerrero
Bronvermelding
Voor het samenstellen van dit artikel is gebruikgemaakt van de volgende bronnen:
- Officiële websites van de Junta de Andalucía – Consejería de Cultura y Patrimonio Histórico (Museos de Andalucía).
- Patronato de la Alhambra y Generalife.
- Officiële websites van de Capilla Real de Granada, Catedral de Granada, en het Monasterio de la Cartuja.
- Toeristische dienst van Granada (granadatur.com).
- Persoonlijke reiservaringen, bezoeken en kunsthistorische kennis van de auteur.