Ah, de stad Łódź. Als architect heb ik heel wat steden gezien, van de klassieke schoonheid van Rome tot de hypermoderne skylines van Azië. Maar Łódź… Łódź is ánders. Vergeet de Grote Markten van Krakau of de wederopbouw van Warschau. De stad Łódź is een verhaal op zich, een stad geboren uit stoom, baksteen en de dromen van textielbaronnen. Dit is het ‘Beloofde Land’ van Polen, het ‘Manchester van het Oosten’.
De architectuur hier is geen verhaal van koningen en ridders, maar van keiharde industrie en onvoorstelbare rijkdom. Nergens anders vind je zulke monumentale 19e-eeuwse fabrieken, die nu als kathedralen van de industrie in het landschap staan. Daartussen schoten de meest extravagante paleizen op, waar de ‘koningen’ van het katoen woonden. Vandaag de dag zie je een fascinerende transformatie, waarbij die rode bakstenen een canvas zijn geworden voor de meest innovatieve herbestemmingsprojecten van Europa. Pak je wandelschoenen; ik neem je mee langs 10 bouwwerken die het unieke karakter van deze stad definiëren.
Inhoudsopgave
- Het industriële imperium (19e eeuw)
- Stedelijke smaak en modernisme (Vroege 20e eeuw)
- De post-industriële wedergeboorte van de stad Łódź (21e eeuw)
Het industriële imperium (19e eeuw)
De ware ‘oudheid’ van Łódź is de 19e eeuw. Dit is waar het allemaal begon. De architectuur is een directe afspiegeling van de industriële revolutie: functionele, rode bakstenen fabrieken en, direct ernaast, de paleizen van de eigenaars die hun rijkdom schaamteloos tentoonspreidden.
Księży Młyn (Het Priestercomplex)
Dit is geen gebouw, dit is een complete stad-in-een-stad. Gebouwd door de ‘koning van het katoen’, Karol Scheibler, is dit het meest complete 19e-eeuwse industriële complex van Europa. Als architect is dit voor mij de ziel van Łódź. Je wandelt hier langs monumentale spinmolens, rijtjeshuizen voor de arbeiders (‘familoki’), een ziekenhuis, een school, en de villa van de directeur. Het is een les in stedenbouw. De repetitieve, ritmische gevels van rode baksteen zijn onvergetelijk. De schaal is bijna overweldigend, een perfect voorbeeld van industrieel functionalisme, lang voordat die term populair werd.
Officiële info: Księży Młyn Toerisme Pagina
Biała Fabryka Geyera (De Witte Fabriek)
Te midden van al het rode baksteengeweld, valt de Witte Fabriek van Ludwik Geyer onmiddellijk op. Dit wordt beschouwd als een van de mooiste voorbeelden van vroege industriële architectuur in Polen. Het is een enorm, vier verdiepingen tellend, witgepleisterd gebouw in classicistische stijl. Kijk eens naar die gevel: de ritmische pilasters, het driehoekige timpaan boven de ingang. Dit was een fabriek, maar Geyer wilde dat het de elegantie van een paleis had. Vandaag herbergt het het Centraal Textielmuseum, wat een perfecte bestemming is. Het contrast tussen de delicate stoffen binnen en de robuuste, gietijzeren kolommen die de structuur dragen, is prachtig.
“Ik was diep onder de indruk van het Textielmuseum. De oude weefgetouwen die nog in werking waren, maakten een oorverdovend lawaai. Je kon de industriële revolutie bijna voelen en ruiken in dat prachtige, lichte gebouw.”
Officiële website: Centraal Textielmuseum
Pałac Izraela Poznańskiego (Het Paleis van Izrael Poznański)
Als je wilt zien wat ‘nieuwe rijken’ deden met onbeperkte budgetten, dan moet je hier zijn. Dit is het grootste industriëlenpaleis in Polen, vaak het ‘Louvre van Łódź’ genoemd. En die bijnaam is niet overdreven. Architectonisch is het een explosie van stijlen, gedomineerd door neo-barok en neo-renaissance. De schaal is bedoeld om te intimideren en te imponeren. Binnen vind je nu het Museum van de Stad Łódź. Let op de Grote Balzaal, een orgie van stucwerk, spiegels en goud. Als architect vind ik het fascinerend: het is over-de-top, protserig, maar het vakmanschap… het is simpelweg adembenemend. Het toont de grenzeloze ambitie van de stad Łódź in die tijd.
Officiële website: Museum van de Stad Łódź
Pałac Karola Scheiblera (Het Paleis van Karol Scheibler)
Waar Poznański koos voor pure overdaad, was het paleis van zijn rivaal, Karol Scheibler, (iets) meer ingetogen. Dit gebouw, nu het Filmmuseum, is een prachtig voorbeeld van neo-renaissance. Het voelt meer aan als een statige Italiaanse villa dan een Pools paleis. De interieurs zijn echter net zo rijk, met prachtig houtsnijwerk, cassetteplafonds en Moorse decoraties in de rookkamer. De stad Łódź is niet voor niets de filmhoofdstad van Polen; dit gebouw vormt daar een passend decor voor.
Officiële website: Filmmuseum Łódź
Sobór św. Aleksandra Newskiego (Alexander Nevsky Kathedraal)
Te midden van de fabrieken en paleizen staat dit juweel als een architecturale ‘alien’. Deze orthodoxe kathedraal werd gebouwd in de jaren 1880, toen Łódź (en Polen) deel uitmaakten van het Russische Rijk. Het is een schoolvoorbeeld van de Russisch-Byzantijnse neostijl. Wat mij als architect altijd treft, is het kleurgebruik: de gestreepte gevels, de azuurblauwe ‘ui-koepels’ met gouden sterren. Het interieur is net zo rijk, met een spectaculaire, drie verdiepingen hoge iconostase. Het is een baken van kleur in een stad die gedomineerd wordt door rood baksteen.
Stedelijke smaak en modernisme (Vroege 20e eeuw)
Na de eerste industriële golf begon de stad zich te verfijnen. De rijkdom was gevestigd, en nu was het tijd voor stijl. De Art Nouveau (lokaal ‘Secesja’ genoemd) bloeide op, vooral langs de centrale ader van de stad.
Ulica Piotrkowska: De hoofdader van de stad Łódź
Je kunt Łódź niet bezoeken zonder over Ulica Piotrkowska te wandelen. Dit is niet één gebouw, maar een vier kilometer lang architectuurmuseum. Het is de ruggengraat van de stad. Kijk omhoog! De begane grond wordt gedomineerd door winkels en restaurants, maar de échte schoonheid zit in de gevels daarboven. Je ziet een encyclopedie van stijlen: van classicisme tot eclectisch en, het allerbelangrijkste, de Weense Secession (Art Nouveau). Let op de prachtige details: de vloeiende lijnen, de florale motieven, het smeedijzerwerk. Een hoogtepunt is het ‘Huis van Gutenberg’ (nr. 86), met een gevel vol symboliek.
“Ik had nooit verwacht dat één straat zo lang en zo vol prachtige gebouwen kon zijn. Ik bleef maar naar boven kijken. Elke gevel vertelt zijn eigen verhaal. Ik heb in drie dagen nog niet de helft van de binnenplaatsen en details gezien.”
Toeristische info: Piotrkowska Straat
Grand Hotel (De oude dame van de stad)
Een icoon aan Piotrkowska. Oorspronkelijk een fabriek (natuurlijk!), werd het in de 19e eeuw omgebouwd tot het meest luxueuze hotel van de stad. De neo-renaissance gevel is indrukwekkend, maar het is het interieur dat de show stal. Na jaren van verval is het recentelijk op spectaculaire wijze gerenoveerd en heropend. De architecten hebben de historische grandeur, zoals de beroemde Spiegelzaal, weten te combineren met modern luxecomfort. Het is opnieuw de ‘Grande Dame’ van de stad Łódź.
Officiële website: Grand Hotel Łódź
De post-industriële wedergeboorte van de stad Łódź (21e eeuw)
Na de val van het communisme stortte de textielindustrie in. De stad raakte in verval. Maar de laatste twee decennia is Łódź op spectaculaire wijze herboren. De architectuur van de 21e eeuw gaat hier niet over ‘bouwen’, maar over ‘herbestemmen’.
Manufaktura (Het nieuwe hart)
Dit is het symbool van het nieuwe Łódź en een van de grootste stadsvernieuwingsprojecten in Europa. Dit was de gigantische textielfabriek van Izrael Poznański (de eigenaar van het paleis ernaast). Nu is het een bruisend centrum voor kunst, winkelen en vermaak. Als architect kan ik hier uren doorbrengen. De manier waarop de oude, rode bakstenen fabrieksgebouwen zijn gerestaureerd en verbonden door een modern, glazen winkelcentrum, is meesterlijk. Het centrale plein, met zijn lange fontein, fungeert als de nieuwe ‘rynek’ (marktplein) van de stad. Ze hebben het industriële DNA gerespecteerd en er een nieuwe, levendige functie aan gegeven. Chapeau.
“Wat een sfeer! Overdag shoppen en musea bezoeken in die prachtige rode gebouwen, en ’s avonds zit het plein vol met mensen die dineren en genieten van de fonteinshow. De mix van oud en nieuw is hier perfect uitgevoerd.”
Officiële website: Manufaktura
EC1 Łódź (De Kathedraal van Kracht)
Als Manufaktura het commerciële hart is, is EC1 het culturele en wetenschappelijke hart. Dit was de eerste elektriciteitscentrale van de stad Łódź. Het complex is gerestaureerd met een ongelooflijk oog voor detail. Het is nu de thuisbasis van een Planetarium en het ‘Centrum voor Wetenschap en Technologie’. Wat dit architectonisch zo sterk maakt, is dat ze de oude machines – de turbines, de ketels – hebben laten staan en geïntegreerd in het ontwerp. Je loopt letterlijk door de ‘Kathedraal van Kracht’. Het is een indrukwekkend eerbetoon aan het industriële verleden, terwijl het de toekomst (wetenschap) omarmt.
Officiële website: EC1 Łódź – City of Culture
Łódź Fabryczna (Het ondergrondse station)
En dan, de toekomst. Het oude, 19e-eeuwse station Fabryczna werd gesloopt om plaats te maken voor dit. Van bovenaf zie je bijna niets, op een paar spectaculaire, golvende glazen daken na die licht vangen. Het hele station ligt ondergronds. Dit is een van de modernste en grootste ondergrondse stations in Europa. Architectonisch is het een triomf van licht en ruimte. De enorme, open hal wordt overspoeld met daglicht dankzij de glazen kappen. Het is een gedurfde, minimalistische structuur van wit beton en glas, een enorm contrast met het baksteen van de stad Łódź daarboven. Dit bouwwerk verbindt de stad letterlijk met de rest van Europa.
Officiële info: PKP Station Informatie
Wacht: Heeft u alle berichten over Łódź en Polen al gezien?
Bronnen:
- Lodz.travel (Toerismebureau Łódź)
- Muzeum Miasta Łodzi (Stadsmuseum Łódź)
- Centralne Muzeum Włókiennictwa (Centraal Textielmuseum)
- EC1 Łódź Officiële Website
- Architektura w Łodzi (Diverse publicaties over architectuur in Łódź)
- Eigen observaties en notities van de auteur.