De Stenen Getuigen: De 10 Essentiële Musea in Pisa en Omgeving
De beste musea in Pisa zijn, ironisch genoeg, vaak de best bewaarde geheimen van de stad. Als kunstkenner kom ik al dertig jaar in Toscane, en Pisa blijft me fascineren. Jij, net als zovelen, komt waarschijnlijk voor die ene, architectonische anomalie, die toren die zijn eigen zwaartekracht tart als een poëtische daad van verzet. Maar laat me je dit vertellen: die toren is slechts de façade, de lokroep. De ware, diepe kunst in Pisa – de kunst die de wereld veranderde – ligt in de schaduw van dat marmeren cliché. Het is een stad van intellect, van Pisano’s beeldhouwkunst die de gotiek openbrak, van fresco’s die verbrandden en als fantomen (sinopie) herrezen. De vele musea in Pisa zijn geen gelikte hallen; het zijn heiligdommen, oude kloosters en paleizen waar de tijd is gestold. In deze gids neem ik je niet alleen mee langs de ‘must-sees’, maar vooral langs de plekken die de ziel van deze maritieme republiek blootleggen. Dit zijn de musea in Pisa die je gezien moet hebben als je de Toren echt wilt begrijpen.
Inhoudsopgave
- Het hart van de wonderen: De collecties op de Piazza del Duomo
- De verborgen schatten: Belangrijke musea in Pisa (stadscentrum)
- Van modern meesterschap tot mythische machines
Het hart van de wonderen: De collecties op de Piazza del Duomo
De Piazza dei Miracoli (Plein der Wonderen) is zelf één groot openluchtmuseum. Maar de échte schatten, de originelen die te kostbaar zijn voor de elementen, vind je in de gebouwen eromheen. Dit zijn de belangrijkste musea in Pisa als het om middeleeuwse kunst gaat.
1. Museo dell’Opera del Duomo (MOD): Waar de meesters wonen
Dit is, wat mij betreft, het allerbelangrijkste van alle musea in Pisa. Het is onlangs prachtig gerenoveerd en herbergt de ‘schatkamer’ van de kathedraal en het Baptisterium. Wat je buiten op de gebouwen ziet, zijn vaak kopieën. Hier binnen staan de originelen. Het absolute, adembenemende hoogtepunt is de collectie beelden van Giovanni Pisano. Je staat hier oog in oog met zijn originele beelden van de preekstoel van de Duomo – figuren die zó vol emotie, drama en beweging zitten dat ze de gotiek doorbreken en de Renaissance aankondigen. Elke keer als ik hier sta, voel ik de schok van de moderniteit die Pisano in de 13e eeuw introduceerde. Je vindt hier ook de ‘Madonna del Colloquio’ (Madonna van het Gesprek) van dezelfde meester, een van de meest intieme en revolutionaire beelden uit de middeleeuwen. Verder zie je hier islamitisch keramiek (dat de gevel van de Duomo sierde, een teken van Pisa’s maritieme macht) en de gigantische bronzen griffioen die ooit op de kathedraal stond. Dit museum Pisa is de sleutel tot het hele plein.
Officiële website: opapisa.it 
2. Museo delle Sinopie: De spooktekeningen van de Camposanto
Een van de meest bijzondere musea in Pisa, en een plek die vaak ten onrechte wordt overgeslagen. Dit museum is een direct gevolg van een tragedie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, in 1944, raakte een geallieerde brandbom het dak van de Camposanto (zie hieronder). Het lood smolt en de vlammen verwoestten de wereldberoemde fresco’s. Bij de restauratie, toen de verbrande verflagen van de muren werden gehaald, ontdekte men de ‘sinopie’ eronder. Dit zijn de originele, roodbruine voortekeningen die de meesters (zoals Buffalmacco en Benozzo Gozzoli) direct op de muur schilderden als blauwdruk voor het fresco. Dit museum is een spookleger van kunst; het toont de ziel vóór het lichaam, de eerste, ruwe penseelstreek van de meester. Je ziet de ‘geboorte’ van de beroemde ‘Triomf van de Dood’. Het is een ontroerende en fascinerende blik in de middeleeuwse kunstkeuken.
“Ik was diep ontroerd. Je kijkt naar de ‘geesten’ van de fresco’s die ik later (deels gerestaureerd) in de Camposanto zag. Het voelde zo intiem, alsof je de kunstenaar over de schouder meekeek. Het is een museum over kunst, verwoesting en wedergeboorte, alles in één.”
Officiële website: opapisa.it
3. Camposanto Monumentale: Het mooiste kerkhof ter wereld
Is het een kerkhof? Is het een museum? Het is beide. Het Camposanto (Heilige Veld) is een gigantische, ommuurde gotische kloostergang die volgens de legende is gebouwd op heilige aarde die kruisvaarders uit Golgotha meebrachten. Dit is misschien wel het meest poëtische van alle musea in Pisa. De vloer is een tapijt van grafstenen van de Pisanse adel. Langs de muren staan Romeinse sarcofagen die de middeleeuwse beeldhouwers (zoals Nicola Pisano) inspireerden. En dan zijn er de fresco’s. Hoewel zwaar beschadigd, is de cyclus van de ‘Triomf van de Dood’ (toegeschreven aan Buffalmacco) een van de meest macabere en indrukwekkende werken uit de 14e eeuw. Wandelen in het Camposanto is een meditatieve ervaring over vergankelijkheid en schoonheid. Het is een plek van absolute, verstilde pracht. Het is de lyrische afsluiting van je bezoek aan het Plein der Wonderen.
Officiële website: opapisa.it
De verborgen schatten: Belangrijke musea in Pisa (stadscentrum)
De ware kunstliefhebber verlaat het Plein der Wonderen en wandelt naar de rivier de Arno. Hier, langs de ‘Lungarni’, liggen de paleizen en kloosters die de andere, minstens zo belangrijke, musea in Pisa huisvesten.
4. Museo Nazionale di San Matteo: Het best bewaarde geheim van Pisa
Als je mij zou dwingen één museum in Pisa te kiezen buiten het Domplein, dan is het dit. Het Museo di San Matteo, gehuisvest in een sfeervol middeleeuws klooster, is de schatkist van de Pisanse en Toscaanse kunst van de 12e tot de 15e eeuw. Dit is een van de belangrijkste musea in Pisa en het wordt schandelijk overgeslagen. Wat zie je hier? Je ziet de evolutie van de kunst die de Renaissance mogelijk maakte. Er zijn de vroegste Pisanse kruisbeelden (waar de overgang van een triomferende naar een lijdende Christus zichtbaar wordt). Er is een adembenemend ‘Borstbeeld van San Lussorio’ van Donatello. En, het absolute meesterwerk: de ‘Polittico di Santa Caterina’ van Simone Martini. De zachtheid, het goud, de elegantie – dit is de Sienese gotiek op haar allerbest. Ik kom hier al jaren en de rust in dit museum is magisch. Je bent vaak bijna alleen met de meesters.
“Dit museum is een openbaring. Ik had de grote namen verwacht, maar de collectie middeleeuwse Pisanse beeldhouwkunst en de vroege panelen zijn ongeëvenaard. Je ziet hier letterlijk de kunstgeschiedenis veranderen. Een absolute must-see voor iedereen die ook maar een beetje van kunst houdt.”
Officiële website: beniculturali.it
5. Palazzo Blu: Waar oud en nieuw elkaar ontmoeten
Aan de overkant van de Arno, in een prachtig 14e-eeuws paleis dat zijn opvallende blauwe kleur pas in de 19e eeuw kreeg, vind je het Palazzo Blu. Dit is een van de meest dynamische musea in Pisa. Het is het culturele centrum voor de grote, internationale tijdelijke tentoonstellingen. Ze hebben hier shows gehad van Warhol, Picasso, Dalí en vele anderen. Het is de ‘moderne’ tegenhanger van de middeleeuwse kunst op het Domplein. Maar het Palazzo Blu heeft ook een uitstekende permanente collectie van de Fondazione Pisa. Deze collectie, prachtig tentoongesteld in de gerestaureerde adellijke appartementen, toont Pisanse kunst van de 14e tot de 20e eeuw. Je krijgt een prachtig overzicht van hoe de kunst in Pisa zich ontwikkelde na de middeleeuwse glorietijd. Het is de perfecte plek om de verbinding tussen het verleden en het heden van de stad te zien.
Officiële website: palazzoblu.it
6. Museo Nazionale di Palazzo Reale: Leven als een Medici
Net als het San Matteo is dit een van de andere nationale musea in Pisa, maar met een heel ander karakter. Het Palazzo Reale (Koninklijk Paleis) was de residentie van de Medici, de Lotharingers en de Savoia-koningen wanneer zij in Pisa verbleven. Galileo Galilei zou vanaf hier de planeten hebben getoond aan Cosimo II de’ Medici. Een bezoek aan dit museum is een duik in het adellijke leven. Je wandelt door de zalen vol origineel meubilair, gigantische Vlaamse wandtapijten, portretten van de heersers, wapenrustingen en privécollecties. Ik geef toe, het is statischer dan de andere musea, maar om door de zalen te lopen waar de Medici sliepen, met dat prachtige uitzicht op de Arno en de Toren in de verte… dat heeft een onmiskenbare, historische charme. Het is een museum Pisa dat je bezoekt voor de sfeer, niet voor de individuele meesterwerken.
Officiële website: beniculturali.it
Van modern meesterschap tot mythische machines
De kunst in Pisa is niet gestopt in de 15e eeuw. De stad is ook een canvas voor moderne meesters en de bakermat van een wereldberoemd designicoon. Deze collecties Pisa moet je ook zien.
7. ‘Tuttomondo’: De pop-art vrede van Keith Haring
Dit is geen museum, maar het is wel een van de belangrijkste moderne kunstwerken van Italië. Op de buitenmuur van de Sant’Antonio Abate kerk, vlakbij het treinstation, vind je ‘Tuttomondo’ (Hele Wereld). Het is de laatste grote openbare muurschildering die Keith Haring maakte, in 1989, slechts enkele maanden voor zijn dood. Het is een explosie van New Yorkse pop-art in het hart van middeleeuws Toscane. Dertig figuren, in zijn iconische stijl, krioelen over de muur in een complex patroon dat vrede en harmonie symboliseert. Het is zo’n onverwacht gezicht, dit felle, levendige kunstwerk tegen die oude, sobere kerkmuur. Ik vind het een geniaal statement: een pop-art hart in een middeleeuws lichaam. Het is gratis te bewonderen en een essentieel onderdeel van het Pisanse kunstlandschap.
Informatiepagina: fondazionepisa.it
8. Orto e Museo Botanico: Een levend museum in Pisa
De Universiteit van Pisa is de levensader van de stad. Een van haar mooiste ‘collecties’ is de botanische tuin, de oudste universitaire botanische tuin ter wereld (opgericht in 1543, hoewel het een paar keer is verhuisd). Dit is een van de oudste ‘levende’ musea in Pisa. Wandelen door deze tuinen is een verademing na de marmeren drukte van het Domplein. De tuin is een prachtig geordend ‘archief’ van planten van over de hele wereld, met monumentale bomen (een magnolia en een ginkgo uit de 18e eeuw), medicinale tuinen en kassen vol cactussen en waterplanten. Er is ook een klein, charmant botanisch museum. Het is een plek van rust, studie en natuurlijke schoonheid, op een steenworp afstand van de Toren.
Officiële website: sma.unipi.it
9. Certosa di Calci (Natuurhistorisch Museum)
Oké, je moet hiervoor de bus of auto nemen (ongeveer 20-30 minuten), maar ik smeek je, doe het. De Certosa di Calci is een van de meest overweldigende plekken in Toscane. Het is een gigantisch, barok Kartuizerklooster aan de voet van de Pisanse bergen. Het gebouw zelf is al een museum, met een adembenemende kerk, kapellen, een apotheek en de cellen van de monniken. Maar het herbergt nu ook het Natuurhistorisch Museum van de Universiteit van Pisa. En wat een museum! De schaal is onbegrijpelijk. De kers op de taart is de walvissengalerij: een immense, 19e-eeuwse hal, lijkend op een kathedraal van de biologie, gevuld met de skeletten van tientallen walvissen en dolfijnen. Het contrast tussen de barokke pracht van het klooster en deze kathedraal van de wetenschap is iets wat ik nergens anders ter wereld heb gezien. Een onvergetelijke ervaring.
Officiële website: msn.unipi.it
10. Museo Piaggio (Pontedera): Een uniek museum in Pisa’s omgeving
We sluiten af met een icoon van een heel andere orde. Opnieuw een klein uitstapje (makkelijk met de trein naar Pontedera) naar een van de leukste musea in Pisa’s wijde omtrek: het Piaggio Museum. Dit is de bakermat van de Vespa. Het museum is gevestigd in de originele Piaggio-fabriek en is een droom voor liefhebbers van design, techniek en Italiaanse cultuur. Je volgt de evolutie van de scooter die Italië na de oorlog weer mobiel maakte. Je ziet de eerste prototypes, de klassieke modellen, de ‘Vespa’s’ uit films als ‘Roman Holiday’, en zelfs bizarre experimenten zoals een Vespa-auto. Het is een prachtig vormgegeven museum dat een cruciaal stukje ‘La Dolce Vita’ en naoorlogs Italiaans design viert. Een heerlijk, luchtig contrapunt voor de zware middeleeuwse kunst.
“Ik ging mee voor mijn man, maar ik vond het fantastisch! Het is geen ‘scootermuseum’, het is een museum over design, vrijheid en Italiaanse vindingrijkheid. De prachtige oude posters en de elegante lijnen van de eerste modellen… het is pure kunst.”
Officiële website: museopiaggio.it
Wacht: Er zijn nog meer berichten over Pisa en Italië!
Bronnen:
– Persoonlijke bezoeken en analyses van de auteur (1995-2024).
– Officiële website van het OPA Pisa (opapisa.it) voor het Domplein.
– Officiële website van het Polo Museale della Toscana (beniculturali.it).
– Officiële website van het Sistema Museale di Ateneo (SMA), Universiteit van Pisa (sma.unipi.it).
– Fondazione Pisa (fondazionepisa.it) voor informatie over Palazzo Blu en Keith Haring.
– “The Art and Architecture of Pisa”, G. C. (2019).
– Officiële website Museo Piaggio.