Ah, Palanga! Als ik mijn ogen sluit, ruik ik het meteen: de zilte zeelucht die zich vermengt met de zoete, warme geur van de dennenbossen. Als reisadviseur heb ik veel plekken gezien, maar Palanga heeft een speciaal plekje in mijn hart. Veel mensen boeken deze Litouwse badplaats voor het strand en de iconische pier, en terecht. Maar wat velen van jullie misschien niet weten, is dat Palanga een waar openluchtmuseum van architectuur is. Het is een stad gebouwd op de dromen van één adellijke familie, de Tiškevičiai, die dit slaperige vissersdorp in de 19e eeuw omtoverden tot een mondaine badplaats.
Wat je hier vindt, is een fascinerende mix. Het ene moment wandel je langs sprookjesachtige, houten villa’s met verfijnd houtsnijwerk, die zo uit een Zwitsers bergdorp lijken te komen. Het volgende moment sta je voor een groots, neogotisch kerkgebouw van rode baksteen dat de skyline domineert, of een statig paleis in neorenaissance-stijl. En dan, plotseling, duikt er een strak, wit, hypermodern gebouw op tussen de bomen, of een stukje sober Sovjet-functionalisme dat herinnert aan een heel ander tijdperk.
In dit artikel neem ik je niet alleen mee naar het strand, maar maken we een wandeling door de tijd. We duiken in de verhalen achter de 10 meest bijzondere bouwwerken van Palanga. Geloof me, na het lezen hiervan kijk je met heel andere ogen naar deze prachtige stad.
Inhoudsopgave
- De houten dromen: 19e-eeuwse resortarchitectuur
- Het stenen erfgoed: De tijd van de Tiškevičiai
- Van Sovjetbeton tot modern glas: De 20e en 21e eeuw
- Bronvermelding
De houten dromen: 19e-eeuwse resortarchitectuur
De ziel van Palanga zit in het hout. Toen graaf Tiškevičiai besloot hier een ‘Europese’ badplaats te stichten, werden er tientallen villa’s in de populaire ‘Zwitserse stijl’ (of chaletstijl) en Art Nouveau gebouwd. Gelukkig zijn er een paar prachtige voorbeelden bewaard gebleven (en fantastisch gerestaureerd).
Het Kurhaus van Palanga
Dit is het sociale hart van de stad, gelegen aan het begin van de Basanavičiaus-straat die naar de pier leidt. Het originele Kurhaus (kuuroord-huis) werd eind 19e eeuw gebouwd in opdracht van, je raadt het al, de familie Tiškevičiai. Het was dé plek voor de gegoede burgerij om te dineren, te dansen en concerten bij te wonen. Architectonisch is het een schoolvoorbeeld van de romantische houten resortstijl: rijkelijk versierd houtsnijwerk, veranda’s, torentjes en grote ramen.
Tragisch genoeg brandde het hoofdgebouw in 2002 bijna volledig af. De stad was in rouw. Maar Palanga zou Palanga niet zijn zonder haar Kurhaus. Het is na een lange, zorgvuldige en historisch accurate reconstructie weer in volle glorie herrezen. Voor mij persoonlijk is dit gebouw het symbool van de veerkracht van de stad. Als ik hier op de veranda zit, met uitzicht op de drukke straat, voel ik echt de geschiedenis. Het is de woonkamer van Palanga.
“Een klant van mij vertelde laatst: ‘We dachten dat het gewoon een mooi oud gebouw was, totdat we het verhaal van de brand en de wederopbouw hoorden. De liefde waarmee ze elk detail hebben hersteld, is voelbaar. We hebben er ’s avonds een concert bijgewoond; het voelde alsof we honderd jaar terug in de tijd stapten, maar met het comfort van nu. Magisch.'”
Villa Anapilis
Als je van een beetje mysterie houdt, moet je Villa Anapilis bezoeken. Dit gebouw, iets verderop in het Birutė-park, is een van de oudste en meest sprookjesachtige houten villa’s. Gebouwd in 1898, onderscheidt het zich door zijn asymmetrische ontwerp en een opvallende, hoge toren met een uitkijkplatform. Het houtsnijwerk hier is nog gedetailleerder dan bij het Kurhaus, met bijna kant-achtige decoraties langs de dakranden.
Het verhaal gaat dat gravin Sofija Tiškevičienė zich hier terugtrok na de dood van haar man en spiritistische seances hield. De naam ‘Anapilis’ betekent zoiets als ‘Hiernamaals’ of ‘Plaats voorbij het graf’. Of je nu in geesten gelooft of niet, het gebouw heeft een onmiskenbaar romantische en licht melancholische uitstraling. Tegenwoordig wordt het gebruikt voor culturele evenementen.
“Een reiziger die ik sprak, omschreef het perfect: ‘Villa Anapilis lijkt wel een poppenhuis voor volwassenen, maar dan met een gotisch randje. Vooral in de avondschemering, als de lichten aangaan en je door de bomen naar die rare toren kijkt, krijg je het gevoel dat er elk moment een 19e-eeuwse dame op het balkon kan verschijnen.'”
Vila Komoda
Een subliem voorbeeld van hoe je 19e-eeuwse elegantie kunt vertalen naar de 21e eeuw. Vila Komoda is een van de meest verfijnde houten villa’s, gebouwd in de late 19e eeuw, en recentelijk met ongelooflijk veel smaak gerestaureerd. Het herbergt nu een chique boetiekhotel en een restaurant van topklasse. De architectuur is symmetrischer en ‘rustiger’ dan Anapilis, met een prachtige centrale veranda ondersteund door slanke houten kolommen. De mintgroene kleur met witte accenten is een lust voor het oog. Het laat perfect zien hoe deze ‘zomerhuisjes’ bedoeld waren: als plekken van luxe en ontspanning.
Bekijk de sfeer van dit gerestaureerde meesterwerk: Vila Komoda Officiële Website 
Het stenen erfgoed: De tijd van de Tiškevičiai
De gravenfamilie bouwde niet alleen in hout. Toen het echt serieus werd, kozen ze voor steen. Deze gebouwen waren bedoeld om te imponeren en hun stempel op de stad te drukken – en dat doen ze vandaag de dag nog steeds.
Het Tiškevičiai-paleis (Het Barnsteenmuseum)
Dit is het absolute kroonjuweel van Palanga. Als je maar één ding kunt bezoeken, laat het dan dit zijn. Dit prachtige, statige paleis werd in 1897 gebouwd als de zomerresidentie van de familie. De Duitse architect Franz Heinrich Schwechten ontwierp een elegant gebouw in neorenaissance-stijl, met subtiele barokke en classicistische elementen. Let op de grote trappen, de sierlijke balustrades en de harmonieuze verhoudingen.
Het paleis ligt midden in het al even indrukwekkende Birutė-park, ontworpen door de Franse landschapsarchitect Édouard André. Wat ik persoonlijk zo adembenemend vind, is de aanblik van dit helderwitte, bijna Italiaans aandoende paleis, omringd door de donkere, ruige dennenbossen van de Baltische kust. Het contrast is fenomenaal. Binnenin vind je nu het Barnsteenmuseum, een van de grootste collecties ter wereld. De architectuur en de ‘gouden’ schat binnenin versterken elkaar perfect.
“Een echtpaar dat ik op reis stuurde, mailde me: ‘We hadden ons voorbereid op een klein, lokaal museum. We waren totaal overrompeld. Het is een volwaardig paleis, een soort mini-Versailles aan de Oostzee! We hebben uren gedwaald, eerst door het park, dat een kunstwerk op zich is, en daarna door het museum. De collectie barnsteen met ingesloten insecten is fascinerend.'”
Ontdek het paleis en het museum: Litouws Nationaal Museum – Barnsteenmuseum Palanga
De Kerk van de Hemelvaart van de Maagd Maria
Je kunt er niet omheen. Waar je ook bent in Palanga, de 76 meter hoge toren van deze kerk steekt overal bovenuit. Dit is de baken van de stad. Gebouwd tussen 1897 en 1907 (de Tiškevičiai waren druk in die jaren!), is dit een indrukwekkend staaltje neogotiek. De Zweedse architect Karl Strandmann koos voor een Latijns kruis als plattegrond en gebruikte de kenmerkende rode bakstenen die je zoveel ziet in de Baltische gotiek. Het interieur is al even indrukwekkend, met hoge gewelven en een prachtig altaar. Het is een ‘stadse’ kathedraal in een badplaats vol hout, wat het extra bijzonder maakt.
Meer informatie over de parochie (in het Litouws): Parochie Palanga
De Kapel van Birutė’s Heuvel
Dit is een klein juweeltje met een grote geschiedenis. Op het hoogste duin in het Birutė-park staat deze charmante, neogotische kapel. De locatie is heilig: dit was volgens de legende een heidense tempel waar de priesteres (vaidilutė) Birutė het eeuwige vuur brandend hield, voordat ze werd geschaakt door groothertog Kęstutis. De kapel, ontworpen door Karl Strandmann (dezelfde als de grote kerk), werd in 1869 gebouwd ter ere van Birutė. Het is een klein, intiem gebouwtje van rode baksteen met een glas-in-loodraam dat het verhaal vertelt. Een plek van stilte en legendes.
Van Sovjetbeton tot modern glas: De 20e en 21e eeuw
Na de Tweede Wereldoorlog veranderde alles. Palanga werd een van de populairste vakantieoorden van de Sovjet-Unie. Dit bracht een totaal andere architectuur met zich mee: grootschalig, functioneel en vaak in beton. De laatste jaren zie je juist weer een golf van spectaculaire, moderne architectuur die de stad een nieuw gezicht geeft.
Vila Auska (De Sovjet-erfenis)
Als je geïnteresseerd bent in de Sovjet-periode, is dit een fascinerend bouwwerk. Vila Auska (voorheen bekend als het Brezjnev-complex) was een uiterst exclusief sanatorium en vakantieverblijf voor de absolute top van de Communistische Partij. Het is een typisch voorbeeld van laat-Sovjet modernisme/functionalisme, ontworpen door Juozas Šipalis. Verwacht geen schoonheid zoals de houten villa’s; verwacht brutalistische elementen, beton, strakke lijnen en een enorme schaal, ontworpen om op te gaan in het dennenbos (maar toch te imponeren). Het meest bijzondere is het nog steeds werkende binnenzwembad met verwarmd zeewater. Het gebouw is nu een hotel en ademt een soort James Bond-achtige, vervlogen-tijd-sfeer. Ik vind het persoonlijk een fascinerend, bijna bevreemdend contrast met de rest van de stad.
Neem een kijkje in dit unieke hotel: Vila Auska Officiële Website
De Concertzaal van Palanga
Welkom in de 21e eeuw! Dit gebouw, geopend in 2015, is het nieuwe culturele hart van de stad en een architectonisch statement. Van buiten zie je een strakke, ovaalvormige ‘doos’ met een gevel van wit, matglas, die ’s avonds prachtig oplicht. Maar de échte magie zit binnenin. De architecten van ‘Uostamiesčio projektas’ hebben een zaal ontworpen met een absoluut wereldklasse akoestiek. De muren zijn bekleed met speciale panelen die ‘draaien’ om de klank aan te passen aan het type concert (van klassiek tot pop). Het is een technisch wonder, verpakt in een minimalistisch Scandinavisch-Baltisch design.
“Een van mijn klanten, een groot liefhebber van klassieke muziek, ging hiernaartoe voor een symfonieorkest. Hij zei: ‘Ik heb in veel zalen gezeten, van het Concertgebouw tot de Philharmonie in Berlijn. De helderheid van het geluid in Palanga is ongekend. Je hoort elke viool, elke ademhaling. En dat in zo’n relatief kleine badplaats. Wat een prestatie.'”
De Palanga Zeepier
Oké, puristen zullen zeggen: ‘Is een pier architectuur?’ In Palanga wel. De pier is meer dan een constructie; het is een instituut. De eerste pier werd al in 1884 gebouwd als aanlegsteiger voor schepen. De huidige pier, een L-vormige betonnen constructie die 470 meter de zee insteekt, dateert uit 1998, nadat stormen zijn voorgangers hadden verwoest. Het ontwerp is puur functioneel, maar de beleving is architectonisch. Het is een lijn die de stad met de horizon verbindt.
Voor mij is de pier de ultieme catwalk van Palanga. Het is de plek waar je naartoe wandelt om de zon in de zee te zien zakken. Dat is een dagelijks ritueel voor de hele stad. De constructie is ontworpen om de woeste kracht van de Oostzee te weerstaan, en als je op de kop staat met windkracht 6, voel je pas echt wat dat betekent. Het is de ruggengraat van de stad.
“Een vriendin vatte het mooi samen: ‘De pier is geen gebouw, het is een bestemming. Het is de plek waar je de dag begint met de vissers en eindigt met honderden mensen die klappen voor de zonsondergang. De pier *is* Palanga.'”
Het ‘Jūros Akis’ (Zeeoog) terras
Een klein, modern hoogstandje dat vaak over het hoofd wordt gezien. Dit is een toevoeging aan het Birutė-park, vlakbij het strand. Het is in feite een groot, cirkelvormig houten uitkijkplatform, ingebed in de duinen. Het ontwerp is minimalistisch en respectvol voor de natuur. Het ronde ‘oog’ kadreert het uitzicht op de zee perfect. Het is een prachtig voorbeeld van moderne landschapsarchitectuur, ontworpen om je even stil te laten staan en te genieten van het zicht op zee, zonder de natuur te verstoren. Een heerlijke plek voor een kop koffie in de ochtendzon. Dit terras is onderdeel van het grotere parkcomplex: Birutė Park
Bronvermelding
Voor het samenstellen van dit artikel is gebruikgemaakt van de volgende bronnen:
- Informatie van het Palanga Amber Museum (Litouws Nationaal Museum).
- Toeristische dienst Palanga (Palangos turizmo informacijos centras).
- Architectuurdatabase ‘Architektūros gidas’ (Litouwen).
- Officiële websites van Vila Komoda, Vila Auska en de Palanga Concertzaal.
- Persoonlijke reiservaringen en lokale kennis van de auteur.