Een stedentrip voor architectuur in Bern? Je denkt aan beren, chocola en een klok die een belachelijk dansje opvoert. En ja, dat is er. Maar Bern is, voor een geoefend oog, een openbaring van koppigheid. Ik ben Frank, 66, architect. Ik heb steden zien verrijzen en verkruimelen, maar Bern… Bern weigert te veranderen. De hele binnenstad is opgetrokken uit één brok zandsteen, zo uniform dat het bijna pijn doet aan de ogen. Het is een middeleeuws concept dat weigert te sterven. Het is *prachtig* in zijn obsessieve, bijna neurotische netheid.
Vergeet de souvenirs. Wij, jij en ik, gaan kijken naar de lijnen, de structuur, de ziel achter de gevels. We gaan de architectuur in Bern ontleden, van de gotische hoogmoed tot de moderne, stalen contrapunten die proberen de stad wakker te schudden. Dit is geen stad, het is een perfect bewaard gebleven museumstuk. En we gaan het disserticeren.
Inhoudsopgave
- Het middeleeuwse hart: de zandstenen erfenis van de architectuur in Bern
- De Zytglogge: het mechanische hart
- De Berner Münster: gotische hoogmoed
- De Lauben: zes kilometer ontkenning van het weer
- De Untertorbrücke: de oudste lijn
- Renaissance & barok: de theatrale details
- Moderne contrapunten: staal, glas en controverse
Het middeleeuwse hart: de zandstenen erfenis van de architectuur in Bern
De kern van Bern is UNESCO-werelderfgoed. Dat betekent: aanraken met de ogen. Alles is grijsgroen, de kleur van de lokale zandsteen. Het is een les in terughoudendheid en materiaalbeheersing.
De Zytglogge: het mechanische hart
Ja, je moet erheen. Vier minuten voor het hele uur staat de horde klaar, telefoons in de aanslag, voor een mechanisch poppenspel dat al sinds de 16e eeuw draait. Het is kitsch, natuurlijk. Maar als architect buig ik voor het binnenwerk. Dit is 15e-eeuwse techniek, een uurwerk dat complexer is dan menig modern gebouw. De toren zelf is de perfecte middeleeuwse poort: log, zwaar en functioneel.
“Ik stond te wachten op het klokkenspel. Er gebeurde van alles. Een haan kraaide drie keer, beren marcheerden, en een nar sloeg op een bel. Eerlijk gezegd was ik meer onder de indruk van de Zwitserse precisie waarmee de toeristen zich precies op tijd verzamelden dan van het spel zelf.”
Meer details: Officiële Info Zytglogge
De Berner Münster: gotische hoogmoed
Ze hebben er 450 jaar over gedaan om deze te bouwen. Dat zie je. Dit is gotiek in zijn puurste, meest arrogante vorm. De torenspits (100 meter) is de hoogste van Zwitserland en was een pure provocatie. Binnen is het sober – de Reformatie heeft hier flink huisgehouden. Ik heb op veel torens gestaan, maar de Münster… het is de *zwaarte* van die zandsteen. Je voelt het gewicht van de eeuwen in je knieën als je de 344 treden beklimt. De bouwers waren óf krankzinnig, óf geniaal. Waarschijnlijk beide.
Meer details: Website van de Münster
De Lauben: zes kilometer ontkenning van het weer
Dit is het ware genie van de stedelijke architectuur in Bern. Zes kilometer aan overdekte winkelgalerijen, naadloos geïntegreerd in de gebouwen. Ze noemen het ‘de Lauben’. Het betekent dat de rijke Berner burgers droog konden winkelen, ongeacht de sneeuw of regen. Het is het meest pragmatische, elegante stuk infrastructuur dat ik ken. De gewelven, de kelderwinkels, de schaduw in de zomer… dit is geen architectuur als statement, dit is architectuur als dienstverlening. Briljant.
“Wandelen onder de Lauben voelt als een geheime doorgang. Buiten regent het, maar jij loopt in een soort stenen tunnel, waar het licht altijd gedempt is en de etalages schitteren als juwelen in een grot.”
Meer details: De Arcades van Bern
De Untertorbrücke: de oudste lijn
Mensen vergapen zich aan de hoge bruggen, maar ze vergeten de oudste. De Untertorbrücke (1461) is de basis. Het is een les in eenvoud. Drie elegante bogen die de Aare overspannen. Geen fratsen, geen opsmuk. Alleen perfect uitgevoerde middeleeuwse ingenieurskunst. Dit is de brug die de stad heeft gemaakt tot wat ze is. Functioneel, sterk en verrassend elegant in zijn lompheid.
Meer details: Technische data (Structurae)
Renaissance & Barok: de theatrale details
Na de sobere middeleeuwen mocht het iets speelser. De Zwitsers deden dat op hun eigen manier: met fonteinen die je nachtmerries bezorgen en gebouwen die macht uitstralen zonder te schreeuwen.
De Kindlifresserbrunnen: morbide humor in steen
Je moet de Zwitsers nageven: ze hebben humor, al is die gitzwart. Midden op een plein staat een fontein (16e eeuw) met een reus die opzichtig een naakt baby’tje verorbert, terwijl hij een zak vol andere, krijsende kinderen vasthoudt. Niemand weet *waarom*. Is het een waarschuwing? Een obscure mythe? Het is grotesk, de verf bladdert net genoeg af om het nog enger te maken, en het is een meesterwerk van renaissancebeeldhouwwerk. Absoluut hoogtepunt.
“De gids opperde dat het een Griekse mythe was, of een antisemitisch symbool, of gewoon een boeman. De lokale bevolking haalde de schouders op. Het is er gewoon. Dat gebrek aan antwoorden maakt het pas echt verontrustend.”
Meer details: Atlas Obscura over de Kindervreter
Het Bundeshaus: de koepel van de macht
Het Parlementsgebouw. Dit is wat er gebeurt als Zwitserland probeert te imponeren. Een gigantische, groene koepel, een gevel in neo-renaissancestijl, zwaar, symmetrisch en gebouwd om te zeggen: “Wij zijn stabiel. Wij hebben geld. Wij maken geen grappen.” Het is een statement van nationale architectuur in Bern. Het interieur is een verrassend rijke vertoning van materialen uit alle kantons. Het is pompeus, maar het is *goed* gedaan.
Meer details: Het Parlementsgebouw Bezoeken
Moderne contrapunten: staal, glas en controverse
En toen werd het de 20e eeuw. Bern worstelt met het nieuwe, maar de pogingen zijn fascinerend. Twee giganten, Piano en Libeskind, mochten hun stempel drukken.
Het Zentrum Paul Klee: de stalen golven van de architectuur in Bern
Ontworpen door Renzo Piano. Drie gigantische “golven” van staal en glas die uit het landschap oprijzen, net buiten de stad. Als architect moet ik Piano’s werk respecteren. De manier waarop deze heuvels opgaan in het landschap is technisch perfect. Het is licht, het is organisch. Maar het voelt ook *steriel*. Het is een laboratorium voor kunst, niet een levend gebouw. Briljant, maar koud. Geef mij dan toch maar de imperfectie van de oude stad.
Meer details: Officiële Website Zentrum Paul Klee
Het Westside Winkelcentrum: deconstructie van de koopgoot
En dan dit. Daniel Libeskind. De man van de chaos, de scherven, het Joods Museum Berlijn. Hier mocht hij een… winkelcentrum bouwen. Het resultaat is precies wat je verwacht: een explosie van hout, staal en glas over een snelweg. Het is een gebouw dat lijkt te schreeuwen. Het is de totale antithese van het rustige, geordende Bern. Is het mooi? Absoluut niet. Is het fascinerend? Zeker. Het is een monument voor het consumentisme, verpakt als high-art.
“Architectuurcriticus Hal Foster noemde dit soort gebouwen ‘architectuur als spektakel’. Het is ontworpen om te overweldigen, niet om te behagen. Westside is een botsing, een schreeuw om aandacht aan de rand van een stad die al eeuwen fluistert.”
Meer details: Officiële Website Westside
Wacht! Heeft u alle berichten over Bern en Zwitserland al gelezen?
Bronnen: Persoonlijke observaties van de auteur (Frank); bouwkundige gidsen van de stad Bern; ‘Bern – The Buildings of a City’ (diverse auteurs); website van Bern Toerisme.